Η Προσωπικότητα κάθε ανθρώπου εκδηλώνεται με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, συναισθήματα και συμπεριφορές.
Εκφράζεται με στόχους, με κίνητρα καθώς και με τον τρόπο που κάποιος/α αντιμετωπίζει τα προβλήματά του. Σειρά πεποιθήσεων ,συναισθηματικών προτύπων υπάρχουν μέσα μας και συνθέτουν αυτό που είμαστε.
Μία Διαταραχή προσωπικότητας συνδέεται με την πιθανότητα γένεσης πολλών ψυχικών διαταραχών.
Η προσωπικότητα αφορά το σύνολο των ψυχικών φαινομένων, ενώ ο χαρακτήρας τα παγιωμένα στοιχεία.
Η διάγνωση και η χρήση του όρου διαταραχή προσωπικότητας, δεν πρέπει να γίνεται με ευκολία και απαιτεί σημαντική επαγγελματική εμπειρία και σε καμία περίπτωση απαξιωτικά.
Ο όρος Διαταραχή προσωπικότητας είναι ένας γενικός όρος και περιέχει ετερογενείς ομάδες ψυχολογικών διαταραχών και δυσκολιών.
Τα όρια της λεγόμενης υγιούς και της διαταραγμένης προσωπικότητας είναι δύσκολο να καθορισθούν, καθώς οι περισσότεροι άνθρωποι περιέχουν στοιχεία μιας διαταραχής προσωπικότητας σε κάποιο βαθμό.
Τα άτομα με τις λεγόμενες Διαταραχές προσωπικότητας, είναι άτομα που υποφέρουν και:
- Χαρακτηρίζονται από δύσκαμπτες και δυσπροσαρμοστικές στάσεις του ατόμου σε θέματα: συναναστροφής, εργασίας και ψυχαγωγίας.
- Συνήθως δεν αισθάνονται ασθενείς.
- Αφορούν τον τρόπο σκέψης, τον τρόπο αντίληψης και συμπεριφοράς με το περιβάλλον.
- Δεν είναι σπάνιο, άτομα με διαταραχή προσωπικότητας κάποιου τύπου, να οδηγούνται σε κατάθλιψη, αυτοκτονικότητα, χρήση ουσιών , αναπτύσσουν ψύχωση κ.α.
Οι διαταραχές προσωπικότητας, φανερώνονται στην εφηβεία και διαρκούν συνήθως ισόβια αλλά με ελαττούμενη ένταση.
Κάποιοι τύποι προσωπικότητας ,μπορεί να προκαλούν σημαντική ενόχληση στο άμεσο περιβάλλον, αλλά ενδέχεται και στο ευρύτερο κοινωνικό.
Έτσι π.χ. ακόμα και ένα ταλαντούχο άτομο μπορεί να επιβαρύνει το περιβάλλον του και να θυμώνει μετά περιμένοντας να παίρνει και όχι να δίνει. Συνιστά αυτό κάποιο χαρακτηριστικό; Είναι Διαταραχή; Προσοχή λοιπόν στις εύκολες ψυχολογικές διαγνώσεις. Για αυτό τον λόγο χρειάζεται μελέτη από ειδικό επιστήμονα στο αντικείμενο.
Μικτές διαταραχές προσωπικότητας:
Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που εμφανίζονται σε ένα άτομο χαρακτηριστικά άνω της μιας διαταραχή προσωπικότητας.
Διαλείπουσα εκρηκτική διαταραχή:
Πολλά άτομα με δραματικά στοιχεία, ιδίως από την ψυχοπαθητική και μεθοριακή διαταραχή προσωπικότητας, εμφανίζουν κρίσεις βίας και καταστροφικότητας με μεγάλη παρορμητικότητα και μειωμένο αυτοέλεγχο.
Οι διαταραχές προσωπικότητας ταξινομούνται στις εξής :
- οι διαταραχές προσωπικότητας του αγχώδους φάσματος
που έχουν και την καλύτερη πρόγνωση:
Αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας
- Κυριαρχεί ο φόβος αρνητικής κριτικής και η ντροπαλότητα.
- Η αυτοπεποίθηση είναι έκδηλα περιορισμένη.
Γι’ αυτό το λόγο αποφεύγει κοινωνικές και επαγγελματικές δραστηριότητες που απαιτούν συχνή επικοινωνία και επαφή με τους άλλους.
Εξαρτημένη διαταραχή
Το άτομο δυσκολεύεται να παίρνει αποφάσεις χωρίς τις συμβουλές και τη στήριξη των άλλων.
- Συνήθως συμφωνεί με τους άλλους ακόμα και σε θέματα που το ίδιο κατέχει καλά.
- Δυσκολεύεται να λειτουργεί μόνο και διαρκώς φοβάται ότι θα το εγκαταλείψουν οι άλλοι.
- Εύκολα πληγώνεται μετά από κριτική.
Ψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας
- Βασικό χαρακτηριστικό τους είναι η τελειοθηρία – η αναζήτηση της τελειότητας
- Η αμφιταλάντευση και η αναποφασιστικότητα, που πρόσκαιρα τους ηρεμούν τελικά τους κάνουν να υποφέρουν
- Συχνά γίνεται αφόρητη η ενασχόλησή τους με κανόνες, λίστες, οργάνωση και συνεχή προγραμματισμό.
- Η αυτοσυγκράτηση γίνεται αυτοσκοπός.
- Σεξουαλικά δεν εκφράζονται ελεύθερα και συχνά είναι υπέρμαχοι της σεξουαλικής αγνότητας
- Συχνή η υπερβολική τυπικότητα, η αναζήτηση ενός υψηλού κοινωνικού σκοπού.
- Συνήθως οι πράξεις τους υπηρετούν έναν ανώτερο γι’ αυτούς σκοπό, κάτι που ΠΡΕΠΕΙ να γίνει.
- Όλα αυτά τους στοιχίζουν σε περιορισμένη δημιουργικότητα και έμπνευση.
- Η εμμονή σε απόψεις και ο φανατισμός είναι κάτι που γίνεται εύκολα αντιληπτό. Υποφέρουν γιατί αισθάνονται ότι η κοινωνία διαρκώς και μόνο σαπίζει και χαλάει.
- Η υπερβολική τυπικότητά τους συγκαλύπτει μία επιθετικότητα.
- Συχνά συναντώνται σε επαγγέλματα που ασκούν εξουσία (αστυνομία, ιερείς, δικαστές, εισαγγελείς…) και σχεδόν ποτέ σε δραστηριότητες που αμφισβητούν την τάξη και την κοινωνική οργάνωση. Η ευταξία είναι κάτι που επιδιώκουν.
- Τα άτομα αυτά δεν έχουν τους καταναγκασμούς, ψυχαναγκασμούς της Ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής.
Παθητικοεπιθετική διαταραχή.
- Το παθητικοεπιθετικό άτομο αντιδρά και αντιστέκεται σε κοινωνικές και επαγγελματικές υποχρεώσεις.
- Η αντίδραση είναι έμμεση και αποτελεί παθητικό τρόπο έκφρασης της επιθετικότητας που συγκαλύπτει με αναβολές, καθυστερήσεις κ.α.
- οι έντονα δραματικές και ασταθείς συναισθηματικά:
Δραματική ή Υστερική προσωπικότητα
Είναι αξιοσημείωτο ότι ο όρος υστερικός εκφέρεται με έναν υποτιμητικό τρόπο για κάποιον που παριστάνει και δεν υποφέρει. Αυτό όμως αποτελεί μία κοινωνική προκατάληψη. Ο υστερικός υποφέρει. Ο όρος υστερία χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείται ακόμα και τώρα υποτιμητικά για το γυναικείο φύλο ,υποβιβάζοντας πολλές εκδηλώσεις του γυναικείου πόνου ως τερτίπι συμπεριφοράς
- Τα άτομα αυτά έχουν έντονα συναισθήματα, είναι εντυπωσιακά εγκάρδια, ενεργητικά και εκφράζονται με καταστάσεις δραματικές.
- Η υπερβολή των συναισθημάτων χαρακτηρίζει τις διαπροσωπικές τους σχέσεις με κλάματα, θυμό, χαρά και λύπη.
- Συνήθως επιδιώκουν να βρίσκονται στο κέντρο της προσοχής.
- Αποζητούν την επιβεβαίωση και αναζητούν σχέσεις.
- Έλκονται από βιώματα που μπορεί να ξεπερνούν τα όρια. Συχνά τα ερωτικά τρίγωνα κ.α.
- Δεν αντέχουν το στρες και αναζητούν την άμεση χωρίς αναμονή ικανοποίηση.
- Η εμβροντησία ,είναι αποτέλεσμα οξείας ψυχικής σύγκρουσης ,μοιάζει με κώμα ,αλλά αποτελέι μία δριμεία απόσυρση
- Το σύνδρομο Ganser, η συνδρομή κατα προσέγγιση απαντήσεων, όπου σε στοιχειώδη ερωτήματα απαντούνται λάθος, αποτελεί συνήθως φαινόμενο ψυχοαποσύνδεσης αλλά μερικές φορές είναι φαινόμενο σκόπιμης επ ωφελεία συμπεριφοράς ,δηλ.υπόκριση.
Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας
«Αναγνώριζα μόνο υπεροχή πράγμα που εξηγούσε την γαλήνη μου. Ανέβαινα κατά ένα βαθμό στην αγάπη που μου είχα…..ικανοποιούσα και τον έρωτα για τον εαυτό μου» Α.Καμύ, Η πτώση.
- Το ναρκισσιστικό άτομο νιώθει και συμπεριφέρεται σαν μια μεγάλη, ξεχωριστή, σπουδαία προσωπικότητα.
- Δε νοιάζεται για τους άλλους και δεν αντέχει να το κριτικάρουν αρνητικά.
- Ενδιαφέρεται μόνο για επιδοκιμασίες και τις απαιτεί από το περιβάλλον που επιλέγει να έχει δίπλα του.
- Συχνά νιώθουν οργή και συνεχή ανάγκη υποτίμησης του άλλου
- Ζητούν τα πάντα και δεν αντέχουν την ματαίωση.
- Δύσκολα θα νιώσουν θλίψη. Εύκολα θα πλημμυρίσουν από οργή.
- Δύσκολα θα ενταχθούν σε ψυχοθεραπείες λόγω της ανικανότητάς τους να δούν τα δύσκαμπτα θέματά τους. Θ α απευθυνθούν σε επαγγελματίες όπου παίρνουν επιβράβευση και μόνο, όπως διάφορους εμψυχωτές κλπ
Αντικοινωνική ή ψυχοπαθητική διαταραχή προσωπικότητας
- Ξεκινά συνήθως νωρίς στην εφηβεία.
- Σαν παιδιά λένε πολλά ψέματα και δεν μπαίνουν σε μία τάξη και προγραμματισμό.
- Στην εφηβεία εμφανίζεται η βία, η χρήση ουσιών και η κατανάλωση αλκοόλ.
- Σαν νέοι δεν μπορούν να τηρήσουν ένα σταθερό εργασιακό πλαίσιο και συχνά καταλήγουν στις κλοπές και τις βιαιοπραγίες.
- Δεν νιώθουν ενοχές ούτε άγχος γι’ αυτά που κάνουν και μπορούν να υποκρίνονται με το συνομιλητή τους.
- Ο αντικοινωνικός ασκεί μια γοητεία με την μεγαλομανία του, την ψευτοάνεση και την ελαφρότητά του, την έλλειψη σεβασμού που τον κάνει δήθεν απελευθερωμένο, την σύγκρουσή του με το κατεστημένο, την απουσία τάχα δεσμεύσεων, την απουσία πολύπλευρης γνώσης, με την επιτήδευση, την ανικανότητά του να νιώσει ενοχή. Αλλάζει σχέσεις, σπέρνει τον πόνο αλλά δεν νιώθει, είναι φευγάτος, μυστήριος , ένας δήθεν, δέσμιος της ανάγκης του για επίδειξη. Γι’ αυτόν ο άλλος είναι μια εμπειρία ικανοποίησης που δεν αφήνει σκέψη και νόημα.
Οριακή-Μεθοριακή-Μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας
- Η συχνότερη διαταραχή αλλά και η συχνότερη λάθος διάγνωση σε διαταραχή προσωπικότητας.
- Κυριαρχεί η συναισθηματική αστάθεια και η συναισθηματική ευμεταβλητότητα.
- Συχνά υπάρχει το συναίσθημα του κενού.
- Η πιθανή χρήση ψυχοδραστικών ουσιών και η κατάχρηση αλκοόλ επιδεινώνει την όλη κατάσταση.
- Οι διαπροσωπικές σχέσεις διακρίνονται από ένταση και αστάθεια. Υπάρχει μεγάλη δυσκολία στη διατήρηση σταθερών σχέσεων.
- Δεν είναι σπάνιες οι απόπειρες αυτοκτονίας, οι αυτοτραυματισμοί, η εκρηκτική συμπεριφορά και βιαιότητα
- Χρόνια συναισθήματα stress, δυσφορίας, κοινωνικό άγχος
- Εργασιακή δυσφορία και ελλειμματικότητα
- Δεν αποκλείεται να εμφανισθούν ψυχωτικά συμπτώματα
Απαιτούνται ειδικοί ψυχοθεραπευτικοί χειρισμοί και μεγάλη επαγγελματική εμπειρία.
Συνήθως μαζί με το άτομο που βασανίζεται από τα συμπτώματά του υποφέρει και το άμεσο περιβάλλον του.
Υπάρχει η πιθανότητα φαρμακευτικής ενίσχυσης όταν το άτομο εμφανίζει κατάθλιψη, ψυχωσικές εκδηλώσεις, κ.α.
- Ψυχωτικές διαταραχές προσωπικότητας
Τα άτομα αυτά φαίνονται παράξενα και απροσπέλαστα.
Σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας
- Κυριαρχούν οι παράξενες και ιδιόρρυθμες σκέψεις
- ασυνήθιστες έως εξωπραγματικές αντιληπτικές εμπειρίες
- σε συνδυασμό με εκκεντρική εμφάνιση, ανεπαρκείς κοινωνικές σχέσεις χωρίς όμως την ένταση και το βάθος της σχιζοφρένειας.
- Συχνή είναι η κοινωνική απομόνωση,
- το απροσπέλαστο συναίσθημα και η αποφυγή της βλεμματικής ματιάς.
- καχυποψία έως παρανοϊκότητα
Σχιζοειδής διαταραχή προσωπικότητας
- Το άτομο ζει μοναχικά, χωρίς έντονα συναισθήματα και εκφράσεις.
- Αδιαφορεί για τον άλλο και δεν επιδιώκει σεξουαλικές σχέσεις.
- Προτιμά εργασίες μοναχικές και φαίνεται ότι ζει στη φαντασία του, σε μια απομονωμένη ανωτερότητα.
- Γίνεται ένας θεατής και όταν αναστατώνεται κλειδώνεται στον εαυτό του.
- Αδιαφορία στον έπαινο και στη κριτική των άλλων.
Παρανοειδής διαταραχή προσωπικότητας
- Κυριαρχεί η ετοιμότητα για μια απειλή.
- Το άτομο παρερμηνεύει συχνά τις σκέψεις και συμπεριφορές των άλλων, είναι καχύποπτο, επιφυλακτικό, μυστικοπαθές, χωρίς χιούμορ και ζεστά συναισθήματα.
- Είναι απόλυτο, δεν δέχεται την κριτική και εμπλέκεται σε μηνύσεις και δίκες.
- Παρανοϊκά στοιχεία βέβαια ενδέχεται να έχουν και πολλά δημόσια πρόσωπα, πολιτικοί, πράκτορες μυστικών υπηρεσιών, αρχηγοί αποκαλυπτικών αιρέσεων, μιας και με αυτόν τον τρόπο διοχετεύουν την αίσθηση απειλής που τους διακατέχει.
- Το δράμα του παρανοϊκού είναι η ζωτική ανάγκη της ψυχικής του επιβίωσης με το να γαντζωθεί με τον άλλον, όσο και εάν τον θεωρεί κακό.
Θεραπεία διαταραχών προσωπικότητας / Γενικές αρχές :
«Δέντρο που δεν λυγίζει σπάει εύκολα»
Λάο ΤσέΗ ατομική ψυχοθεραπεία
Ενσωματώνει ανάλογα τη διαταραχή διάφορες τεχνικές και μπορεί να βοηθήσει. Στόχος είναι η ανακούφιση από μια δυσπροσαρμοστική συμπεριφορά, αλλά σε πολλές περιπτώσεις θεραπεία είναι η σημαντική αναδιάταξη αυτών των δύσκαμπτων χαρακτηριστικών.
Φάρμακα θα χρειαστούν σε περίπτωση επιπλοκής τους σε κατάθλιψη, στο ανυπόφορο άγχος και σε μερικές στη ψυχωτική επιβάρυνση.
Θεραπεία ψυχωτικών διαταραχών προσωπικότητας
- Η ατομική ψυχοθεραπεία. Η ψυχοθεραπεία με ευθύτητα και ειλικρίνεια θα διερευνήσει τους φόβους, τη ντροπή και άλλα αμήχανα συναισθήματα που βιώνουν αυτά τα άτομα.
- Η λήψη ψυχοφαρμάκων σε περιόδους μόνο όξυνσης παραρηλητικών στοιχείων αποτελούν μέρος της τη θεραπείας.
H Ιδιοσυγκρασία
Αποτελεί μια προδιάθεση συναισθημάτων και συμπεριφοράς.
Αποτελεί και αυτή όπως και η προσωπικότητα σημαντικό προγνωστικό δείκτη πολλών ψυχικών διαταραχών. Αναφέρεται μάλιστα και σαν δείκτης γενικής υγείας.
Ως τύποι ιδιοσυγκρασίας περιγράφονται οι:
Η Υπερθυμική ιδιοσυγκρασία, η Καταθλιπτική, η Κυκλοθυμική, η Ευερέθιστη, η Αγχώδης.
Οι τύποι αυτοί απλά σκιαγραφούν τα άτομα και δεν είναι διαταραχές. Η Αγχώδης ιδιοσυγκρασία συνιστά για π.χ. μία εν δυνάμει ευαλωτότητα για ανάπτυξη ψυχικών διαταραχών.
Ο Χαρακτήρας
Παρατηρείται στη συμπεριφορά. Είναι τα χαρακτηριστικά μας π.χ φιλικός, τσιγγούνης, κλειστός κλπ.
Τα στοιχεία του χαρακτήρα τοποθετούνται και αναλύονται μεταξύ επεξεργασίας των συγκρούσεων και εκτόνωσης των εντάσεων π.χ. μερικοί έχουν μια αντιδραστική καλοσύνη, άλλοι μια αφοσίωση και μια παντοδύναμη τάση να φροντίζουν τους άλλους, ώστε να πραγματώσουν και οι ίδιοι ότι είναι το πάν.