Κατάθλιψη

Ας θυμηθούμε  κάποιες  λαθεμένες αντιλήψεις για την κατάθλιψη:

«Θα το ξεπεράσω μόνος, δεν έχω τίποτα» → Αποτελεί την πιο γνωστή έκφραση συγκάλυψης μιας κατάθλιψης

«Αν δεν προσπαθήσεις δεν θα γίνεις καλά. Από σένα μόνο εξαρτάται»,<<Εσύ όλα τα μπορείς Αν θέλεις θα γίνεις καλά>>→ Αυτές είναι συχνές εκφράσεις  μείωσης ή άρνησης του προβλήματος από συγγενείς

«Άλλοι δεν έχουν να φάνε με αυτό θα ασχολιόμαστε;» → Μια συνήθης δυστυχώς απαξίωση όλων των ψυχικών φαινομένων και παθήσεων που μεταφέρει ενοχές στον πάσχοντα.

Η αλήθεια είναι ότι όλοι μας κάποια στιγμή στη ζωή μας μπορεί να νιώσουμε θλίψη.

Η θλίψη μπορεί να γίνει μέρος της συναισθηματικής μας καθημερινότητας.

Όταν όμως η θλίψη επιμένει και εμφανίζει συγκεκριμένα συμπτώματα, τότε έχουμε την κατάθλιψη.

Η κατάθλιψη μπορεί να παρουσιασθεί στον καθένα. Ίσως 1 στις 4 γυναίκες και 1 στους  9 άνδρες αναμένεται να εμφανίσουν κατάθλιψη στη ζωή τους. Ο  Άμλετ του Σαίξπηρ, είναι ένας  διάσημος μελαγχολικός με αυτοκτονική διάθεση, ερωτήματα για την αξία της ζωής, αδύναμος να γιατρευθεί από την αγάπη της Οφηλίας.

Η κατάθλιψη είναι η πιο συχνή ψυχική διαταραχή με σαφείς επιβαρύνσεις τόσο σε προσωπικό, κοινωνικό, εργασιακό, οικογενειακό επίπεδο. Παρόλα αυτά μόνο ένας στους τέσσερις ασθενείς είναι σε θεραπεία.

Για αιώνες από στενούς εκκλησιαστικούς κύκλους στην Ευρώπη , πολλοί με κατάθλιψη αντιμετωπίζονταν όπως και οι υστερικοί ως δαιμονοκατεχόμενοι 

Η αποφυγή της θεραπείας οδηγεί σε επιδείνωση και κρύβεται κάτω από  διάφορους ισχυρισμούς και αντιλήψεις ότι δεν είναι τίποτα, εδώ άλλοι δεν έχουν να φάνε με αυτό θα ασχολιόμαστε, κ.λ.π.

Πολλοί πιστεύουν ότι είναι μάτιασμα, τρέχουν από τον έναν στον άλλον δήθεν εναλλακτικό θεραπευτή.

Άλλοι συμβουλεύονται το διαδίκτυο για τις αντικαταθλιπτικές τροφές, βότανα που σε κάνουν καλά, οργανωτές διατροφής, ζωής……

Μερίδιο ευθύνης για τη μη θεραπεία είναι και η πρόχειρη ενασχόληση με την κατάθλιψη, ιατρών άλλων ειδικοτήτων που δεν λύνουν το πρόβλημα αλλά το χρονιοποιούν.

Η κατάθλιψη συμβαίνει σε διπλάσια ποσοστά και πλέον στις γυναίκες απ’ ό,τι στους άνδρες (αυτό ερμηνεύεται και προσεγγίζεται τόσο βιολογικά όσο και ψυχοδυναμικά).

Μπορεί να προκληθεί με αφορμή ένα στρεσσογόνο συμβάν, αλλά μπορεί να εμφανισθεί και όταν όλα πηγαίνουν καλά. Το ερώτημα «γιατί σε μένα» ενδέχεται να δημιουργήσει ντροπή ακόμα και ενοχή στο άτομο που νιώθει έτσι και να το κρύψει έως ότου η κατάσταση γίνει αφόρητη.

Η κατάθλιψη είναι πολυπαραγοντική.

Υπάρχουν εμφανείς παράγοντες που επιδρούν αλλά και εσωτερικοί, μη φανεροί.

Δηλαδή μπορεί να διαμορφώνεται αλλά και να εκδηλώνεται από παράγοντες:

• βιολογικούς,
• ψυχολογικούς παράγοντες,
• ψυχοπιεστικές συνθήκες όπως ανεργία, εργασιακό στρές, οικονομική κρίση  με διόγκωση κοινωνικών ανισοτήτων, οικογενειακές καταστάσεις, κ.α
• στοιχεία προσωπικότητας,
• σωματικές νόσους και οικογενειακές καταστάσεις.

Αυτοί οι παράγοντες αλληλεπιδρούν.

Για παράδειγμα μια πρώιμη παιδική εμπειρία ενδέχεται να ευαισθητοποιήσει θέσεις υποδοχέων στον εγκέφαλο και να εγκαθιδρυθεί μια ευαλωτότητα για κατάθλιψη που θα εκδηλωθεί μετέπειτα.

Βιολογικοί παράγοντες:

• Υπάρχει αυξημένη συσχέτιση σε συγγενείς  Α΄βαθμού (διπλάσια πιθανότητα ). Στους μονοζυγωτικούς δίδυμους πιθανότητα 50% ενώ στους διζυγωτικούς ,20%.
• Το στρες μπορεί να προκαλέσει σειρά νευροενδοκρινικών διαταραχών, όπως η υπερκορτιζολαιμία και απορρύθμιση του άξονα υποθάλαμου-υπόφυσης-επινεφριδίων.
• Από την άλλη, μία σωματική νόσος όπως ο διαβήτης τύπου 2, μπορεί να αυξήσει έως 4 φορές την πιθανότητα για ανάπτυξη κατάθλιψης στον ασθενή. Στον διαβήτη, γίνεται υπερέκκριση από τον λιπώδη ιστό, σημαντικά αυξημένων ποσοτήτων προφλεγμονωδών κυτταροκινών  και  του παράγοντα νέκρωσης όγκων, που αναστέλλουν την δράση της ινσουλίνης.
• Έτσι επίσης παράγεται η  ενεργοποίηση του συνδρόμου Ασθενικής συμπεριφοράς με κόπωση ,ελλιπή φροντίδα εαυτού, έλλειψη ευχαρίστησης ,κατάσταση όμοια με την κατάθλιψη.
• Στα άτομα με κατάθλιψη διαταράσσεται λίγο ή πολύ , η φυσιολογική λειτουργία των νευροδιαβιβαστών που μεταφέρουν χημικά μηνύματα στον εγκέφαλο από νευρώνα σε νευρώνα. Αυτές οι ουσίες εμφανίζουν μια ανισορροπία (δηλ. τα χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης και νοραδρεναλίνης στον εγκέφαλο).
• Μελέτες ερευνούν τη διαδικασία αλληλεπίδρασης ανοσοποιητικού-φλεγμονής με το Κεντρικό νευρικό σύστημα και την συμμετοχή στη δημιουργία κατάθλιψης.
• Αυτό μπορεί να ισχύει και ανάστροφα. Δηλ. μελέτες ερευνούν την επίπτωση της κατάθλιψης στο νοσολογικό φορτίο και τη πρόκληση ενός αυτοάνοσου νοσήματος. Παράγοντες  φλεγμονής όπως οι κυτταροκίνες  που εκκρίνει ο οργανισμός όταν διεγείρεται από κάποιον ξενιστή, μπορεί να σχετίζονται  με συναισθηματικές και γνωσιακές διαταραχές.
  • διαταραχές του υποθαλαμο – υποφυσιο – επινεφριδιακού άξονα – διαταραχές του συμπαθητικού νευρικού συστήματος και των προφλεγμονωδών κυτοκινών.
  • Τα περισσότερα από αυτά μπορεί να οδηγήσουν σε αντίσταση στην ινσουλίνη και ενδεχομένως σακχαρώδη διαβήτη
• Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι τα αντικαταθλιπτικά έχουν κάποια αναλγητική δράση στο πόνο ίσως  λόγω μιας αντιφλεγμονώδους δράσης που διαθέτουν.

Ψυχολογικοί παράγοντες :

• Σημαντικό ρόλο μπορεί να παίξει μία νηπιακή, παιδική απογοήτευση ή ακόμα και απώλεια
• Είναι συχνό φαινόμενο άτομα με κατάθλιψη, να μεγάλωσαν με μια εσωτερική ανασφάλεια  και μεγάλη ευαισθησία  στους αποχωρισμούς. Δεν αποκλείεται να έχουν υποστεί μια τραυματική απώλεια, είτε στην παιδική ηλικία, είτε μετέπειτα (προσώπου, διαζυγίου, εργασίας…)
• Τα άτομα με κατάθλιψη ενδέχεται να βιώνουν  ψυχολογικά , χαμηλή αυτοεκτίμηση,  σκληρή αυτοκριτική.
• Καταστολή του θυμού τους ο οποίος δεν βγαίνει προς τα έξω αλλά ενδοβάλεται.
• Πολλά από τα άτομα με κατάθλιψη νιώθουν ότι είναι  κακά, με εγωισμό και απληστία.
• Οι αρνητικές ιδέες για τον εαυτό, βιώνονται ως γεγονότα ακλόνητα παρά σαν μια καταθλιπτική κατάσταση.
• Οι καταθλιπτικές σκέψεις, η μειωμένη αυτοεκτίμηση προκαλούν καταθλιπτικά συναισθήματα ,που με τη σειρά τους  προκαλούν νέες αρνητικές σκέψεις.
• Η έντονη κριτική των γονέων πάνω σε συναισθήματα, η συναισθηματική τους απόσταση από το παιδί τους και η δημιουργία ενοχών στο παιδί από την συμπεριφορά τους , μπορεί να διαμορφώσουν μια καταθλιπτική δυναμική.
• Οι εύκολοι χαρακτηρισμοί, τα πειράγματα από γονείς για τις υπερευαισθησίες και τους φόβους των παιδιών και η αδυναμία έως άρνησή τους να κατανοούν τις ευαισθησίες των παιδιών φωλιάζουν στα παιδιά μια αίσθηση κατωτερότητας.
• Παρατηρούνται μεγάλες δυσκολίες στην αυτονόμηση και στη προσέγγιση με τους άλλους.

Όμως μην βιασθούμε να ψάχνουμε για ενόχους και ένοχες στιγμές. Στη κατάθλιψη όπως είδαμε, ενέχονται συνήθως πολλοί παράγοντες.

Η κατάθλιψη είναι πολυμορφική.

Δηλαδή δεν έχει μία και μόνον εικόνα, αλλά μπορεί να εμφανιστεί ακόμα και ως χαμογελαστή κατάθλιψη. Η κατάθλιψη παρουσιάζεται  διαφορετική από άτομο σε άτομο και εκφράζει μια εξατομικευμένη εξιστόρηση ζωής.

Ο καταθλιπτικός έχει αυξημένη πιθανότητα για συνοσηρότητα με άλλες ψυχικές παθήσεις, σε σχέση με τον μη καταθλιπτικό:

• 10 φορές  για  απλή φοβία
• 11 φορές για ιδεοψυχαναγκασμό
• 15 φορές για αγοραφοβία
• 19 φορές για διαταραχή πανικού

Η παλαιά διάκριση της κατάθλιψης ήταν σε:

1. αντιδραστική κατάθλιψη ή καταθλιπτική νεύρωση και
2. ενδογενής κατάθλιψη-μελαγχολία

διάκριση η οποία δεν έχει χάσει  την ισχύ της.

Η πιο σύγχρονη διάκριση είναι σε:

• Μείζων κατάθλιψη
• Δυσθυμία
• Κατάθλιψη της διπολικής διαταραχής
• Κυκλοθυμία
• ελάσσων κατάθλιψη.

Συμπτώματα της κατάθλιψης      

Μερικά από τα συνήθη συμπτώματα που κυμαίνονται ανάλογα το άτομο και τον τύπο της κατάθλιψης είναι:

1. η καταθλιπτική διάθεση
2. η απώλεια ενεργητικότητας, η συχνή κούραση
3. η αδιαφορία για τις επαγγελματικές, κοινωνικές, οικογενειακές λειτουργίες
4. πολλές φορές υπάρχουν αισθήματα απελπισίας, ενοχών και μειωμένης αυτοεκτίμησης
5. διαταραχή στον ύπνο και στην όρεξη (είτε υπέρ είτε υπό)
6. μειωμένη σεξουαλική διάθεση
7. ελάττωση της συγκέντρωσης, της προσοχής, της πνευματικής λειτουργίας
8. λίμναση της σκέψης και μηρυκασμός των μελαγχολικών σκέψεων έως εξωπραγματικές ιδέες για το τέλος του κόσμου, ότι είναι ένα σκουπίδι ότι δεν έχει τίποτα μέσα του
9. σημαντική αδιαφορία για την προσωπική περιποίηση ακόμα και την υγιεινή του
10. συνοδό άγχος και αγωνία με ταχυκαρδία, εφίδρωση, πλάκωμα, σφίξιμο στο στομάχι έως απάθεια και πλήρη αδιαφορία
11. Αυτοκτονική διάθεση και συμπεριφορά . Οι περισσότεροι καταθλιπτικοί έχουν λανθάνουσες αυτοκτονικές σκέψεις. Αυτοκτονικές σκέψεις  βιώνονται και σαν διέξοδο και τρόπο ανακούφισης από το αδιέξοδο που ζεί.  Προσοχή στην αντικαταθλιπτική θεραπεία που πρώτα θεραπεύει τη ψυχοκινητική αναστολή και αργότερα τη διάθεση. Έτσι ενδέχεται να αυξηθεί ο κίνδυνος και χρειάζεται προσοχή και εμπειρία.
12. πολλά σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκέφαλοι, στομαχικές ενοχλήσεις, πόνοι στην πλάτη ή στον θώρακα.

Η κατάθλιψη από την άλλη σχετίζεται δυστυχώς <<θετικά>> με:

• τον ανθυγιεινό τρόπο διατροφής (υψηλή ή χαμηλή πρόσληψη θερμίδων)
• τη  χαμηλή φυσική δραστηριότητα
• το συχνό κάπνισμα
• την κεντρική παχυσαρκία
• την κατάχρηση αλκοόλ

Καταθλιπτικό επεισόδιο: 

• Η κατάθλιψη εμφανίζεται με τη μορφή επεισοδίων.
• Όσο αυτά δεν αντιμετωπίζονται επαρκώς, πληθαίνουν και γίνονται πιο ανθεκτικά στη θεραπεία.
• Το 50% των ατόμων που εμφάνισαν ένα μείζων καταθλιπτικό επεισόδιο, θα το ξαναεμφανίσουν
• Τα άτομα με ιστορικό  δύο μείζονων  καταθλιπτικών επεισοδίων θα εμφανίσουν ένα τρίτο  κατά 70 %

Η κλινική εικόνα διακρίνεται σε: ήπια- μέτρια-βαριά

Μονοπολική κατάθλιψη:

Αναφέρεται και έτσι η κατάθλιψη που περιγράψαμε η οποία δεν ανήκει στη διπολική διαταραχή, δηλ. δεν ανήκει στην μανιοκατάθλιψη.

 

Άλλοι ορισμοί και χαρακτηρισμοί υποτύπων της κατάθλιψης:

Ψυχωτική κατάθλιψη:

Στην ουσία είναι η μείζων κατάθλιψη που έχει ήδη περιγραφεί μαζί με ψυχωτικά συμπτώματα. Η πορεία και η σωστή παρακολούθηση θα δείξουν εάν αυτά τα συμπτώματα είναι πρόσκαιρα ή αποτελούν μια βαθύτερη ψυχωτική διεργασία.

Αγχώδης κατάθλιψη:

Συνυπάρχουν τα συμπτώματα του άγχους μαζί με την κατάθλιψη και δημιουργούν πρόβλημα στη ζωή του ατόμου.

Άτυπη κατάθλιψη:

Αφορά συνήθως γυναίκες με καταθλιπτικές εκδηλώσεις που δεν πληρούν όλα τα κριτήρια για κατάθλιψη.

Συγκαλυμμένη κατάθλιψη:

Συνήθως κυριαρχούν οι σωματικές ενοχλήσεις χωρίς να μπορούν να εκφραστούν ψυχολογικά θέματα. Εμφανίζεται με πονοκεφάλους, ως ευερέθιστο έντερο, με ξηροστομία, δυσκοιλιότητα, δυσπεψία, διάρροια, βουλιμία, αύξηση λήψης αλκοόλ, κ.α.

Λοχειακή κατάθλιψη- Κατάθλιψη στην εγκυμοσύνη:

Αφορά την κατάθλιψη που πρωτοεμφανίζεται στη γυναίκα μετά τον τοκετό. Ενδέχεται να συνδυασθεί και με ψυχωσικές εκδηλώσεις. Ενδέχεται να προϋπάρχει ιστορικό κατάθλιψης και πριν τον τοκετό.

Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης επίσης ενδέχεται να αναπτυχθεί κατάθλιψη σε ποσοστό 11% (BMJ 2018).Δεν έχει αποσαφηνισθεί πλήρως η αιτιοπαθογένειά της. Υπάρχουν μελέτες που εμπλέκουν αυτοάνοσους και ανοσοφλεγμονώδεις μηχανισμούς και έναν υποκλινικό υποθυρεοειδισμό.

Είναι σημαντικό κατά την εγκυμοσύνη αλλά και κατά τη λοχεία να ελέγχονται οι γυναίκες για ψυχολογικές μεταβολές, μιας και αυτό μπορεί να γίνει καθοριστικό για την ανάπτυξη του κυήματος αρχικά και μετά του βρέφους.

Περιεμηνοπαυσιακή κατάθλιψη: 

Αφορά καταθλιπτικά συμπτώματα που εμφανίζονται προ ή κατά την περίοδο της εμμηνόπαυσης στις γυναίκες.

Υποστροφική μελαγχολία:

Είναι μια παλιά αναφορά για έναν τύπο μείζονος κατάθλιψης όψιμης έναρξης και έντονα χαρακτηριστικά.

Ανθεκτική κατάθλιψη :

Αποτελεί μια πολύ σημαντική κατάσταση και πιθανόν έναν ξεχωριστό υπότυπο της κατάθλιψης. Έως το 30% των καταθλιπτικών ασθενών δεν αντιδρούν θετικά στη φαρμακοθεραπεία. Τότε θα χρειαστούν συγκεκριμένοι φαρμακολογικοί χειρισμοί και διερεύνηση για την ύπαρξη πιθανής συνοσηρότητας με άλλα π.χ. αγχώδη σύνδρομα κ.α. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί συνδυασμός δύο κατηγοριών αντικαταθλιπτικών και λήψη σε μικρή δόση αντιψυχωτικού παράγοντα ώστε να έχουμε πλήρη νευροβιολογική ρύθμιση.

Γηριατρική κατάθλιψη:

Το 25% των ηλικιωμένων με ιατρικές παθήσεις θα εκδηλώσουν κατάθλιψη. Περιπλέκεται συχνά με τα άλλα ιατρικά προβλήματα των ασθενών αυτών. Είναι χειρότερης πρόγνωσης σε σχέση με τους νεότερους. Η ανάρρωση αργεί και οι υποτροπές είναι συχνότερες.

Ψευδοάνοια:

Ενδέχεται η γηριατρική κατάθλιψη να εμφανίζεται με ανοϊκά χαρακτηριστικά και να εκτιμηθεί λαθεμένα ως άνοια.

Προεμμηνορυσιακή δυσφορική διαταραχή:

Συμβαίνει 5 ημέρες προ της εμμήνου ρύσεως. Η ασθενής νιώθει θλίψη, άγχος, σύγχυση, πονοκεφάλους, θυμό. Απαιτεί ειδικό χειρισμό και εξατομικευμένο.

Σωματικά νοσήματα που σχετίζονται με τη κατάθλιψη:

• καρδιαγγειακές νόσοι
• σακχαρώδης διαβήτη
• υπο-υπερ-θυρεοειδισμός
• υπο-υπερ- λειτουργία επινεφριδίων
• σκλήρυνση κατά πλάκας
• μυασθένεια
• νόσος του Parkinson
• καρκίνος παγκρέατος
• άνοια
• αναιμία
• ανεπάρκεια βιταμινών
• άλλα νεοπλάσματα
• ιός Α.Ι.D.S
• εγκεφαλικό επεισόδιο……

Θεραπεία της κατάθλιψης:

Η πρόγνωση γενικά είναι καλή. Δεν πρέπει να θεραπεύουμε συμπτώματα αλλά ασθενείς  με προσωπική ιστορία και ψυχικά θέματα.

Τα σύγχρονα αντικαταθλιπτικά αποτελούν τον πυλώνα της φαρμακοθεραπείας και είναι αναγκαίο να συνδυάζεται με ατομική ψυχοθεραπεία με συχνό το συνδυασμό των ψυχοθεραπευτικών μεθόδων (ψυχοδυναμικής, γνωσιακής, διαπροσωπικής ψυχοθεραπείας). Αναλυτικά για την ψυχοθεραπεία υπάρχει ειδικό κεφάλαιο στην ιστοσελίδα.

Τα αντικαταθλιπτικά ενδέχεται να παίζουν πέραν της θεραπείας και έναν νευροπροστατευτικό ρόλο στο εγκεφαλικό νευρικό κύτταρο.

Το σημαντικό: να μη μείνουν υπολειμματικά συμπτώματα = κακό προγνωστικό σημάδι. Να μη τα συγκαλύψουμε τα συμπτώματα δηλαδή, αλλά να φέρουμε πραγματική ύφεση και ίαση.

Ενίσχυση της διάθεσης (όχι όμως θεραπεία της κατάθλιψης), μπορούμε να έχουμε με την ήπια άσκηση, τη σωστή διατροφή.

Μελέτες για τη κατάθλιψη υπάρχουν με το βαλσαμόχορτο, τα ω3 λιπαρά ,με πολλές άλλες φαρμακευτικές και μη ουσίες καθώς και άλλες χαλαρωτικές πρακτικές.

Τι θα πάθω  αν το αφήσω;

• Προσωπική, οικογενειακή επιβάρυνση έως αποδιοργάνωση.
• Επιδείνωση άλλων σωματικών νόσων όπως  καρδιοπάθειες, ο σακχαρώδης διαβήτης και ο καρκίνος.
• Η κατάθλιψη μπορεί να προκαλέσει και να ισχυροποιήσει μία ανοσολογική διαταραχή.
• Δυσκολία στη θεραπεία. Αυξημένη συχνότητα υποτροπών.
• Αύξηση της αυτοκτονικής τάσης. Το 50% των αυτοκτονούντων είναι καταθλιπτικοί.

Η σοβαρή κατάθλιψη είναι παράγοντας κινδύνου σε άτομα άνω των 65 χρόνων, για καρδιακή νόσο ή εγκεφαλικό επεισόδιο, ακόμα και σε ανθρώπους χωρίς ιστορικό καρδιοπάθειας, άνοιας, εγκεφαλικού.

Όταν η κατάθλιψη δεν θεραπεύεται, αναπτύσσεται κίνδυνος:

• για καρδιοπάθειες
• για νοσηλεία
• για θάνατο.

Δυσθυμία -Καταθλιπτική νεύρωση

Συμβαίνει στο 5-6% του γενικού πληθυσμού.

Εδώ η καταθλιπτική διάθεση διαρκεί πάνω από διετία και δεν είναι επεισοδιακή. Συχνά υπάρχει μειωμένη ενεργητικότητα, στενοχώρια και απαισιοδοξία. Η βαρύτητα των συμπτωμάτων είναι ελαφρά έως μέτρια. Υπάρχει η αίσθηση της προσωπικής ανεπάρκειας, ενώ μπορούν από την άλλη να ανταπεξέρχονται στις βασικές απαιτήσεις της ζωής.

Η αίσθηση ότι δεν υπάρχει ελπίδα ,ένα έντονο δυσθυμικό σύμπτωμα για χρόνια αντιμετωπίζονταν σαν ασέβεια στη δύναμη της θρησκευτικής  πίστης και ως στίγμα ασέβειας.

Θεραπεία Δυσθυμίας

Η ψυχοθεραπεία είναι απαραίτητη και θα προσπαθήσει να μετακινήσει αυτή την εδραίωση της κατάθλιψης στη ζωή του ασθενή. Η φαρμακοθεραπεία δεν είναι πανάκεια και κρίνεται κατά περίπτωση.