Το μόνο που πρέπει να φοβόμαστε είναι ο ίδιος ο φόβος
(Φ.Ρούζβελτ)
“Η ζωή μου είναι γεμάτη από φρικτές τραγωδίες .οι περισσότερες δεν συνέβησαν ποτέ” (Μ.Τουέν)
Το συναίσθημα του φόβου είναι ένα κομμάτι της ύπαρξής μας.
Ο φόβος βιώνεται προσωπικά και εξατομικευμένα
Φοβία αποκαλείται:
ένας υπερβολικός και συνεχής φόβος για κάτι πραγματικό και συγκεκριμένο, για μια ειδική κατάσταση που οδηγεί το άτομο να θέλει να αποφύγει αναγκαστικά αυτό που φοβάται.
Προσοχή: Ότι φοβόμαστε δεν αποτελεί απαραίτητα φοβία.
Αυτό που φοβόμαστε μπορεί μάλιστα να είναι χρήσιμο για τη ζωή μας, αρκεί να μαθαίνουμε από αυτό. Έτσι πρέπει να φοβόμαστε να οδηγούμε έχοντας καταναλώσει αλκοόλ, πρέπει να φοβόμαστε να ανεβαίνουμε σε μηχανή χωρίς κράνος, καλό να φοβόμαστε να κυκλοφορούμε αργά το βράδυ σε περιοχές με υψηλή εγκληματικότητα κ.λ.π.
Ο αποτρεπτικός φόβος μπορεί να γίνεται χρήσιμος για το προσωπικό συμφέρον αλλά και για το κοινωνικό σύνολο.
Έτσι για παράδειγμα ο φόβος του HIV κάνει επιβεβλημένη τη χρήση του προφυλακτικού στην ερωτική πράξη, ο φόβος του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας κάνει απαραίτητο το τεστ Παπανικολάου για τις γυναίκες…
Στις Φοβίες το άτομο αναγνωρίζει ότι αυτό που φοβάται είναι υπερβολικό.
Στις Φοβίες ο πάσχων αντιμετωπίζει την κατάσταση αυτή με έντονο άγχος.
Η διαφορά με το άγχος είναι ότι στις φοβίες υπάρχει κάτι ιδιαίτερα συγκεκριμένο που αγχώνει και φοβίζει, ενώ στο άγχος αυτό το κάτι είναι γενικό και σχετικά απροσδιόριστο.
Το να αποφεύγει κάποιος αυτό που φοβάται, μπορεί να του επιβαρύνει ή και να του παρεμποδίσει την καθημερινότητά του. Π.χ. ενδέχεται να μην επισκέπτεται συγγενείς που μένουν στον πέμπτο όροφο λόγω υψηφοβίας, μπορεί να φθάσει να εγκαταλείψει τη δουλειά του επειδή πρέπει να οδηγεί μόνος του για να φθάσει εκεί, άλλος με φοβίες μπορεί να αποφεύγει τα πάρτυ λόγω υπερβολικού άγχους και φοβίας για τον κόσμο, άλλοι δεν μπορούν να κοιμηθούν μόνοι το βράδυ χωρίς παρέα.
Όλα αυτά δεν έχουν σχέση με φόβους φανταστικούς, ψευδαισθητικούς που συμβαίνουν κυρίως στις ψυχώσεις.
Στις Φοβίες είναι χαρακτηριστικό το άγχος αναμονής δηλαδή το άγχος που έχει το άτομο περιμένοντας πότε θα εκτεθεί στη φοβία.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό στοιχείο στις φοβίες είναι η συμπεριφορά αποφυγής του φοβικού αντικειμένου, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλη απώλεια εργασιακής και κοινωνικής ζωής. Π.χ. κάποιος αποφεύγει τις μετακινήσεις λόγω κλειστοφοβίας, κ.λ.π.
Οι σημαντικότερες φοβίες είναι οι εξής:
- Η αγοραφοβία: εκφράζει τη φοβία και το άγχος με τον πανικό που προκαλείται σε χώρους συνωστισμού όπου η διαφυγή φαντάζει δύσκολη.
- Η κοινωνική φοβία: Εδώ το άτομο έρχεται σε αμηχανία, έντονο άγχος όταν πρόκειται να ενεργήσει δημόσια, π.χ. θα ομιλήσει δημόσια, θα πρέπει να ουρήσει σε δημόσια ουρητήρια, νιώθει άβολα έως και δεν μπορεί όταν τρώει μπροστά σε πολύ κόσμο. Η δημόσια εξέταση σε μαθήματα στα προφορικά και ο φόβος που προκαλείται, το κάνει να χάνει εξεταστικές περιόδους. Εδώ υπάρχει έντονη η ντροπή και φοβία ταπείνωσης (υπάρχει ξεχωριστό κείμενο).
- Απλές φοβίες: Είναι πολύ κοινές και συνήθως τα άτομα δεν αναζητούν θεραπεία εκτός αν γίνουν επίμονες και βασανιστικές.
- Έτσι κάποιος μπορεί να φοβάται τη θέα του αίματος σε τέτοιο βαθμό που να μην κάνει εργαστηριακές εξετάσεις και να εκτίθεται σε κινδύνους ασθενειών.
- Άλλος μπορεί να μην επισκέπτεται φίλους του επειδή έχουν σκύλο και έχει φοβία στα σκυλιά.
- Άλλος προτίμησε να οδηγήσει μια απόσταση 2500χλμ για ένα συνέδριο για να αποφύγει να μπει σε αεροπλάνο.
- Άλλος ακύρωσε τελευταία στιγμή προγραμματισμένο ταξίδι στις ΗΠΑ όταν ανακάλυψε ότι το ταξιδιωτικό του πρακτορείο είχε κλείσει δωμάτιο στον 23΄ όροφο ξενοδοχείου και θα έπρεπε να κάνει χρήση ασανσέρ.
- Η Νοσοφοβία αποτελεί ψυχοδυναμικά μια κατάσταση πολύ κοντά μετην Υποχονδρίαση
Συνήθως οι φοβίες αποτελούν χρόνιες διαταραχές.
Άλλες ξεκινούν από τη παιδική ηλικία και άλλες από την εφηβεία αλλά και μετέπειτα.
Η κυριότερη ψυχολογική θεωρία αναλύει ότι οι φοβίες περιέχουν ψυχικό υλικό που μεταφέρεται από το βαθύτερο ψυχικό πεδίο στο εξωτερικό μέσω του συμβολισμού της φοβίας. Έτσι συγκαλύπτονται βαθύτερα θέματα του ψυχισμού που πονάνε και απομακρύνεται το υπαρξιακό άγχος.
Φυσικά ελοχεύουν διάφοροι βιολογικοί προδιαθεσικοί παράγοντες, καθώς και ψυχοκοινωνικοί παράγοντες που διευκολύνουν την ανάπτυξη των φοβιών.
Θεραπεία φοβιών
Ξεκινάμε με την παραδοχή του προβλήματος, ότι αυτό πρέπει να αντιμετωπισθεί και όχι να συγκαλυφθεί όπως πολλοί ασθενείς κάνουν μέσω της χρήσης αλκοόλ, της κατάχρησης ηρεμιστικών, ναρκωτικών ουσιών κ.α.
Όταν μοιράζεσαι το πρόβλημα με κάποιον ειδικό, ήδη αρχίζεις να ανακουφίζεσαι.
Η παραδοχή του φόβου είναι το πρώτο στάδιο της θεραπείας. Όποιοι κάνουν άρνηση του φόβου που τους ταλαιπωρεί, μένουν στάσιμοι και ανώριμοι.
Η άρνηση του προβλήματος και η αποφυγή της αντιμετώπισής του εμποδίζει την ψυχική μας εξέλιξη και αυξάνει την ψυχοπαθολογία μας.
Φαρμακοθεραπεία φοβιών έχει ένδειξη μόνο με μια παράλληλη βραχεία ψυχοθεραπεία φοβίας (10-12 συνεδρίες) για να μειώσει το τρομερό άγχος αναμονής των φοβιών. Δεν λύνει όμως αμέσως τον πυρήνα των φοβιών.
Η ατομική ψυχοθεραπεία φοβίας
Είναι απαραίτητη και αποσκοπεί στο να απελευθερώσει το άτομο από τις φοβίες του και τη λαθεμένη συμπεριφορά του αλλά και να αναλύσει αν μπορεί τις βαθύτερες συγκρούσεις του.
Με την ψυχοθεραπεία γίνεται κατανοητό το συμβολικό περιεχόμενο της φοβίας και αναλύεται ο μηχανισμός που αυτή εκφράζεται.
Όσο η ενδοψυχική διαμάχη παραμένει άθικτη τόσο η φοβία θα διαιωνίζεται.