Ψυχοσωματική ιατρική καλείται η ιατρική ενασχόληση με το πώς τα ψυχικά φαινόμενα επηρεάζουν το σώμα αλλά και το πώς σωματικές καταστάσεις πυροδοτούν ψυχικές ενοχλήσεις. Ασχολείται με την αλληλεπίδραση των βιολογικών, ψυχολογικών, κοινωνικών παραγόντων που μπορεί να πυροδοτήσουν μία διαταραχή.
Είναι ευρέως αποδεκτό ότι οι ανθρώπινες σχέσεις και συμπεριφορές ήδη από τη γέννηση, έχουν μεγάλη σημασία στην ισορροπία των σωματικών λειτουργιών.
Μέρος της λαϊκής παράδοσης είναι ότι ορισμένοι τρόποι ζωής επίσης οδηγούν στην εμφάνιση νόσων.
Πολλές φορές τα σωματικά συμπτώματα αντικαθιστούν το άγχος όταν πλέον είναι μη διαχειρίσιμο. Αν η ψυχικοποίηση των εσωτερικών μας εντάσεων αποτύχει τότε η συσσωρευμένη ενέργεια θα πλήξει τα σωματικά όργανα.
Ψυχοσωματική – Ψυχοσωματική ιατρική είναι η προσέγγιση και αντιμετώπιση των ψυχολογικών και σωματικών παραγόντων ενός ιατρικού προβλήματος και θα έπρεπε να αποτελεί μέρος της εκπαίδευσης των ιατρών, ψυχολόγων κ.α.Ο εγκέφαλος και το Νευρικό σύστημα συνδέονται με το ανοσοποιητικό σύστημα και τους ενδοκρινείς αδένες (θυρεοειδή,επινεφρίδια,όχεις,ωοθήκες )
H βάση του ψυχισμού είναι το σώμα.
Η σύγχρονη ψυχοφυσιολογική έρευνα και η ψυχιατρική στο γενικό νοσοκομείο οδήγησαν στη διαμόρφωση του βιο ψυχοκοινωνικού μοντέλου για τις ψυχοσωματικές παθήσεις. Τα συναισθήματα κατανοούνται ως συντελεστές εν δυνάμει παθήσεων και όχι όπως παλιά σαν τα μοναδικά αίτια. Ο οργανισμός νοείται ως ψυχοβιολογική ενότητα .
Ως Ψυχοσωματικά νοσήματα θεωρούμε εκείνα στα οποία έχει συμβάλλει αποφασιστικά ένας ψυχικός ή ένας ψυχοκοινωνικός παράγοντας, στη δημιουργία τους. Δηλαδή, δεν θεωρούνται όλοι οι διαβητικοί ή οι υπερτασικοί ψυχοσωματικοί, αλλά εκείνοι που εμφάνισαν έναν ψυχολογικό-στρεσσογόνο παράγοντα νόσησης. Οι Αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι υπάρχει σχέση της ασθένειας και της ιδιοσυγκρασίας.
Ψυχοσωματικές διαταραχές δεν νοούνται τα σωματικά ενοχλήματα που περιλαμβάνονται σε μία ψυχολογική διαταραχή, π.χ. σε μια κατάθλιψη η ραχιαλγία ή σε μια διαταραχή πανικού η ταχυκαρδία.
Οι αυτοάνοσες παθήσεις εμφανίζουν μία παθολογική υπερδραστηριοποίηση της άμυνας του σώματος, που στρέφεται εναντίον του ίδιου του οργανισμού. Αυτό μπορεί να σχετίζεται με ένα ευρύ φάσμα ψυχικών διαταραχών και νευρολογικών παθήσεων, όπως η κατάθλιψη αλλά και η άνοια.
Το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο συσχετίζεται και επηρεάζεται από:
- Γενετικούς παράγοντες
- Την Προσωπικότητα. Πάν μέτρον άριστον. Υπάρχουν αναφορές ότι τα ευσυνείδητα άτομα ζούν περισσότερο,έχουν λιγότερες πιθανότητες να πεθάνουν από βίαιο θάνατο. Αλλά και η επίμονη απώθηση των αρνητικών συναισθημάτων , η τάση να τα βλέπεις όλα τέλεια , η αδυναμία να χαλαρώνεις και να να είσαι ευθυνοφιλικός λειτουργούν σαν εκλυτικοί επιβαρυντικοί παράγοντες. Από την άλλη η επιπολαιότητα και η τεμπελιά μπορεί να φανούν επιβλαβείς παράγοντες για τη ζωή.
- Την οικογενειακή και κοινωνική κατάσταση-τη πολιτισμική καταγωγή-τις οικονομικές δυσκολίες.
- Τις Ψυχοτραυματικές εμπειρίες ,οι οποίες συμβάλλουν να αισθάνονται τη ζωή απειλητική,γεμάτη συγκρούσεις, Η προσκόλληση,ο φόβος ,ο θυμός ,η παραμέληση κ.α επιδρούν με ιδιαίτερο τρόπο στην ανάπτυξη του ατόμου.
- Βλαπτικές συνήθειες και συμπεριφορές (κάπνισμα, αλκοόλ, μη άσκηση, κ.α.)
- Περιβαντολλογικούς παράγοντες : Ο θόρυβος της μεγάλης πόλης, η οδήγηση αυτοκινήτου, η κυκλοφοριακή συμφόρηση, η πολυκοσμία και οχλαγωγία συνδέονται ,με αυξημμένα επίπεδα αδρεναλίνης και νοραδρεναλίνης με αποτέλεσμα την επίδραση στην αρτηριακή πίεση,τη ταχύπνοια,τη ταχυκαρδία
Η ίδια η ανοσολογική λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού τροποποιείται από την ύπαρξη στρεσσογόνων εμπειριών.
Το στρές μπορεί να επηρεάσει την ορμονική λειτουργία ,το ανοσοποιητικό σύστημα και το πεπτικό. Οι θεωρίες για το στρές ,αναφέρουν την υπερέκκριση κατεχολαμινών και κορτικοστεροειδών ουσιών . Αυτές οι ουσίες μπορεί να προκαλέσουν αύξηση της αρτηριακής πίεσης και να επηρρεάσουν την ανοσολογική λειτουργία , ευοδώνοντας την ανάπτυξη παθήσεων όπως: τα καρδιαγγειακά νοσήματα, το έλκος στομάχου, τον σακχαρώδη διαβήτη, το ευερέθιστο έντερο,λοιμώξεις ,νεοπλασίες, την ελάττωση γονιμότητας κ.α Ο απωθημένος θυμός μπορεί επίσης να οδηγήσει σε ανοσολογική απορρύθμιση. Οι άνθρωποι που καταπίνουν τον θυμό τους και τα αρνητικά συναισθήματα είναι επιρρεπείς για κάτι τέτοιο.
Η μοναξιά ψυχιατρικών ασθενών έχει σχετισθεί με μειωμένη λειτουργία του ανοσοποιητικού. Η κατάθλιψη με την απώθηση του θυμού ,αν συνδεθεί με βλαπτικούς παράγοντες ,όπως π.χ το κάπνισμα ,ενδέχεται να μειώνει την αποτελεσματικότητα του ανοσοποιητικού ,με αποτέλεσμα τον αυξημμένο κίνδυνο πολλών παθήσεων έως την ανάπτυξη όγκων.
Η Ρευματοειδής αρθρίτιδα εμφανίζει στατιστικά 3 φορές υψηλότερο ποσοστό καταθλιπτικών συμπτωμάτων συγκριτικά με το ποσοστό του γενικού πληθυσμού. Φαίνεται ότι αυτό σχετίζεται με την ανάπτυξη παραγόντων φλεγμονής ,όπως κυτταροκινών,crp,κ.α
Ο Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, μπορεί να προσβάλλει κύτταρα του ΚΝΣ σε εγκεφαλικές περιοχές και να προσβάλλει τη μνήμη και τις γνωστικές λειτουργίες. Επίσης είναι δυνατόν να εμφανισθεί ψυχωσικό επεισόδιο αλλά και κατάθλιψη. Όλα αυτά χρήζουν ψυχιατρικής αντιμετώπισης διότι επιβαρύνουν τη νόσο και συνδέονται με απόπειρες αυτοκτονίας.
Πολύτιμη είναι η αλληλεπίδραση της νευροβιολογίας και της ψυχανάλυσης.
Η έρευνα έχει καταδείξει τις ψυχολογικές διαφορές μεταξύ ατόμων με οριακή και σταθεροποιημένη Αρτηριακή υπέρταση, αποδεικνύοντας ότι τα ψυχικά χαρακτηριστικά διαφέρουν ανάλογα με τα στάδια της νόσου. Πολλά έχουν ειπωθεί για τους υπερτονικούς χαρακτήρες ,οι οποίοι νιώθουν φόβο και εχθρικότητα με το περιβάλλον ,να ζούν μία διαρκή ένταση και να λειτουργούν υπό πίεση. Οι συνεχείς συγκρούσεις τους τόσο στο εργασιακό όσο και στο οικογενειακό περιβάλλον τους κάνουν την έντασή τους να μην υποχωρεί και να ομοιάζει με χύτρα ατμού. Γενικά παράγοντες που συμβάλλουν στην υπέρταση είναι: η υπερβολική αυστηρότητα στους κανόνες, η νευρικότητα και οξυθυμία, ο κακός γάμος, η ζήλεια,η υπερβολική φιλοδοξία, η εσωτερική καταπίεση συναισθημάτων
Το ίδιο συμβαίνει με πολλά ψυχολογικά χαρακτηριστικά να συνδέονται με υποτύπους της ρευματοειδούς αρθρίτιδας, καθώς και να συμβάλλουν για τη πορεία της νόσου. μία εσωτερική αστάθεια ενδέχεται να συνδέεται με αυξημένες εντάσεις και συσπάσεις του μυϊκού συστήματος. Η καταπιεσμένη αίσθηση ζωής και η δυσκολία ανατροπής της μπορεί να εκφρασθεί με ρευματικές φλεγμονές, όπως επίσης μία δυσκολία να εκφρασθεί η επιθετικότητα.
Άλλες μελέτες συσχέτισαν τη λευχαιμία και το λέμφωμα σε μικρά παιδιά με την κατάθλιψη.
Ψυχολογικές μελέτες συνέδεσαν την ελκώδη κολίτιδα με την κατάθλιψη. Πολλές σωματικές αλλαγές εμφανίσθησαν επίσης παράλληλα με το αίσθημα παραίτησης. Συχνό το συναίσθημα της ανεπάρκειας απέναντι στα υπερβολικά τοποθετημένα καθήκοντα της ζωής. Πολλοί μίλησαν για την εμφάνισή της όταν υπάρχει κατάθλιψη και αισθήματα αβοήθητου.
Το Ευερέθιστο έντερο είναι μία συχνή κατάσταση που καταταλαιπωρεί το άτομο, το αναγκάζει να τρέχει συχνά σε παθολόγους, γαστρεντερολόγους και να υποβάλλεται σε πληθώρα εξετάσεων.
Συμπτώματα του ευερέθιστου εντέρου είναι: ο κοιλιακός πόνος ,φούσκωμα ,διαταραχές κατά την κένωση ,κ. Ενδέχεται να συνυπάρχει βλέννα στα κόπρανα, ναυτία, έμετοι. Τα συμπτώματα ίσως είναι πιο έντονα στις γυναίκες κατά τη διάρκεια της εμμήνου ρύσεως Συνδέεται συνήθως με συναισθήματα πανικού ,άγχους, φοβιών και κατάθλιψης. Ιστορικό κακοποίησης στη παιδική ηλικία, είναι αρκετά συχνό.Εκτός των ήπιων διαιτολογικών συμβουλών και ιατρικής διερεύνησης ,η ψυχιατρική θεραπεία φαίνεται να είναι πολύ σημαντική. Ομοιάζει με το παλαιά περιγραφέν σύνδρομο:Σύνδρομο της λειτουργικής διάτασης της κοιλίας:Παροξυντική διάταση της κοιλίας ,μικράς διάρκειας,όπου τα τοιχώματα είναι σκληρά και τεταμένα .Η λειτουργία του στομάχου και του εντέρου είναι συνήθως φυσιολογική.
Η Ινομυαλγία
- Αφορά πάσχοντες από χρόνιους μυοσκελετικούς πόνους με σπάνια συνέπεια τον περιορισμό της κινητικότητας. Συνοδεύεται συνήθως από αρθραλγίες και αιμωδίες .
- Αιτιολογικά μπορεί να σχετίζεται με ποικίλλους παράγοντες . Εμπλέκονται βιολογικά ,παράγοντες όπως : 1.νευροδιαβιβαστές και ουσίες που παρεμβαίνουν στον πόνο ,όπως η ουσία Ρ και η σεροτονίνη, το NMDA,BDNF 2.ορμόνες όπως η κορτιζόλη και οι προφλεγμονώδεις κυτταροκίνες
- Συνήθως συνυπάρχουν αγχώδεις-καταθλιπτικές εκδηλώσεις, με συχνό αίσθημα κόπωσης και διαταραχές του ύπνου ως αποτέλεσμα της νόσου.
- Επίσης μπορεί να συνυπάρξουν άλλα ρευματολογικής αρχής σύνδρομα, όπως ρευματοειδής αρθρίτιδα,ελκώδης κολίτιδα,κλπ.
- Συνήθη συμπτώματα είναι: η κόπωση, οι διαταραχές ύπνου, η μυϊκή αδυναμία, η ζάλη ,το άγχος, η κατάθλιψη .
- Μπορεί να προκληθεί μετά από έναν τραυματισμό, μετά από μια λοίμωξη, μετά από μία χειρουργική επέμβαση,μετά από έντονο ψυχικό stress κ.α
- Έχει σαν αποτέλεσμα κακή ποιότητα ζωής
- Θεραπεία ινομυαλγίας : 1.Φάρμακα: Αντικαταθλιπτικά ,Αντιεπιληπτικά, Αναλγητικά.2. Ψυχοθεραπεία. 3.Άσκηση ελαφρά
Άλλα σύνδρομα με πολλές αναφορές ψυχοσωματικής αρχής:
- Οι συνθήκες που προκαλούν συναισθηματικό άγχος, είναι σχεδόν πάντα παρούσες στην εμφάνιση του γαστρικού έλκους.
- Η Δυσκοιλιότητα συμβαίνει συχνά σε άτομα με έντονο στρες .
- Τα χρόνια σύνδρομα πόνου συσχετίζονται με συναισθηματικές διαταραχές.
- Άνθρωποι που δεν πενθούν είναι πιο ευάλωτα να νοσήσουν σωματικά.
- Η προσωπικότητα με μεγάλη επιθυμία για αναγνώριση και ανταγωνισμό με υπερδραστηριότητα για φιλόδοξους στόχους, έχει από χρόνια συσχετισθεί με την ανάπτυξη της στεφανιαίας νόσου.
- Μια συναισθηματική κατάσταση, μπορεί να απορυθμίσει τη λειτουργία του αυτόνομου νευρικού συστήματοςκαι να προκληθεί σύσπαση των βρόγχων και άσθμα. Οι ασθματικοί έχουν αναφερθεί στη βιβλιογραφία να έχουν μία τεράστια ανάγκη για αγάπη.
- Πολλές εκδηλώσεις από το δέρμα έχουν ψυχοσωματικές αναφορές όπως: τα εκζέματα ,ο κνησμός,η απώλεια των μαλλιών,η νευροδερματίτιδα,το ξαφνικό άσπρισμα των μαλλιών , η ψωρίαση κλπ
- Είναι γνωστή η σύνδεση συναισθηματικής αστάθειας και απορυθμισμένης θυρεοειδικής λειτουργίας.
Το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης
- Συχνά συνυπάρχει με καταθλιπτική συνδρομή και αφορά συνήθως γυναίκες.
- Αδιαφορία για την εργασία
- Ευερεθιστότητα, ανυπομονησία,επιθετικότητα
- Μπορεί να συνοδεύεται με αδυναμία,πόνο,αϋπνία,πυρετικά δέκατα, πονοκεφάλους,αρθραλγίες κ.α
- Η κόπωση είναι επιμένουσα ,χωρίς εμφανή αιτία. Υπάρχουν μελέτες τόσο με νευροματαβιβαστές ,με τα επίπεδα κορτιζόλης ορού , όσο και με παράγοντες φλεγμονής που μπορεί να ενέχονται στην αιτιολογία του συνδρόμου. Μπορεί να έχει πυροδοτηθεί και από ψυχικά τραύματα,όπως η κακοποίηση στη παιδική ηλικία.
- Υπάρχει αϋπνία ή ύπνος κακής ποιότητας που δεν ξεκουράζει.
- Η άσκηση είναι σημαντική αλλά μπορεί να μη φέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα
- Κάποια αντικαταθλιπτικά υπό όρους μπορεί να βοηθήσουν
Θεραπεία ψυχοσωματικών διαταραχών
- Η ψυχοθεραπεία έχει βρεθεί ότι βοηθά σημαντικά έως σε πολλές ψυχοσωματικές καταστάσεις. Η κατανόηση του εαυτού,η αποδοχή του εαυτού και η διαχείριση των συναισθημάτων μπορεί να βοηθήσουν στο να μειωθούν έως να αντιστραφούν βλαπτικές επιπτώσεις πολλών νόσων
- Η φαρμακοθεραπεία ,θα χρειασθεί όταν συνυπάρχει ψυχική συνδρομή ,όπως κατάθλιψη,χρόνια αγχώδης διαταραχή, κ.α.
- Αυτοθεραπεία με ασκήσεις χαλάρωσης ( αναπαυτικό κάθισμα-κλειστά μάτια-χαλάρωση μυϊκή- αργή αναπνοή μέσω μύτης-διάρκεια 15 λεπτά)- κ.α